Shkollat e para shqipe !
Shkollat e para shqipe !
Shkollat e para shqipe !
Nje dokument i rralle qe tregon per shkollat e para shqipe, te cilat jane apur shume kohe para asaj te korces e njohur nga sistemi komunist si e para shkolle shqipe. kjo asht nje tjeter e zeze qe Enver Hoxha i solli historise se Shqiperise. Ky shkrim esht shkruar nga pater Donat Kurti i cili vec te tjerash ka mneriten e mbledhjes se eposit te kreshnikeve. si shum koleg te tij Donat Kurti u harrua nga diktatura e eger komuniste per afro 50 vjet.
P. DONAT KURTI, O, F, M.
"Shkollat"
Ma te parat shkolla, mbas te bierrunit te autonomis ne Shqypni, kjene, per sa dijm na, tre
shkolla e Pdhanes, e Blinishtit e e Shkoders.
Ne vj.1638 P. Hiacinti a Sospitello O.F.M italjan me fis, por shqyptar me zemer, pat guximin me i u perveshe per te mire te vendit nji punes ne veshtrim te plote kultural, tuj cile shkollen fillore ne Pdhane, aso kohe vend mjaft i banuem. Kje ndieke me zell prej vendasve e i mrrijti zani deri nder katunde te largta te Zadrimes, qi me me zi qi pritshin me i cue fmit e vet. Numri i xansave te jashtem pat mrrijte deri ne 25 e kta na ep shkas me nenkuptue, se do te kene pase edhe ndoi konvikt. Dijm prej dokumentash, se pose uratve xeshin edhe msime letrare d. m. th. mbahej deri diku nji shkolle e mjesme pa perjashtue gjuhen e vendit.
Perparimi kje aq i madh, sa i terboi Turqt, te cillet mbas 9 vjetsh e rrenuen faret.
Ne vjete 1697 kje cile rishtas. Se deri kur vijoi, nuk dihet; dokumenti mbaron tuj thane per te, se ka gjase se gjindet edhe sotĆĀ» (1702?)5
Nji vjete mbas themelimit te shkolles se Pdhanes d.m. th. ne vj. 1639 kje cile prej fretenve te kuvendit te Troshanit nji tjeter shkolle ne Blinisht drejtori i se cilles kje P. Karl Mirandulanus 0. F. M.
Me shka duket,kje nji shkolle mjeft e plotsueme. Ndiqej prej ma se 50 xansash e pose kndimit e shkrimit xeheshin edhe lande tjera, posace gjuha latine prej atyne qi dojshin me u ba meshtar. Deri .sundimtaret cuditeshin per perparim, qi bahej nĆĀ“at shkolle; por anmiqt ishin te panumer e ne vj. 1640 rejtorin e ksaje shkolle e gjejm ne burg7 tuj psue mundime te mdhaja. Ka gjase se kjo shkolle smujt me vijue gjate, pse P. Karli kah mbarimi i ksaje vjete njehet nder msuesa ne shkolle te Pdhanes.
Ne vj. 1698 a aty pari gjejm se P. Filipi prej Shkodret 0. F. M. cile ne Shkoder nji shkolle private e mson fmit e tregtarve e te pasanikve.
Nji qi i ka perpara sysh pshtiellimet e atyrie kohve, mnin posace kundra katolikve e kundra cdo shejit kulturar, mund ta marre me mend, se cĆĀ“vlere paten kto shkolla per shpirt te shqyptarit dhe vetem porsi hap kah qytetnimi.
Por kush mundet mandej me dyshue, se ne to shkolla nuk flitej shqyp? Ne ce mndyre katundari i padishem i ndiqte me zell, ne kje se s' merrte gja vesh. Veprat, qi na kan mbete prej atyne puntorve te palodhshem, prej atyne msuesave e kujdesshem, na dishmojn kjarte,se ato shkolla s'kjene mjete te hueja per me imfuencue ne shpirt te popullit shqyptar simpati e parti; por paten per qellim drejt per drejt te naltuemt e moralit e shkasin kahe kultura, e kta tash gadi 300vjet.
Kta rnsuesa kjene, qi me 20 prill 1711, te ndimuem e te nzitun prej Papes shqyptar,Klementi XI ngrehen ne Rome ne kuvend te S. Pietroj Montorio nji katheder per gjuhe shqype, per me i ba gadi misjonaret e huej me mujte ma letas me vyejte vendit tone; e njatehere kur se mendote kush per gjuhe shqype e per zhvillim te saje, kta jane qi perpilojn ma te parat gramatika, fjalore e perkthime.Ć¢ā¬Å
Ć¢ā¬Å¾Prej vj. 1800 e deri ne vj. 1861 cilen aty-ktu shkolla private me klase fillore. Vec ne Shkoder mbahen mend 12 shkolla fillestare: 8 per djelm e 4 per varza. Mjetet ishin te vogla e primitive, prandej nuk asht per t' u shikjue gjith aq perparimi a dobija, qi xierej prej sosh, sa inicjativa, hapi heroik, zelli per te hapun te kultures. Nji msues perfaqsote nji shkolle ne vedi. Ende sot, si ne shej evarije, kujtohen me ande emnat e tyne prej popullit katolik shqyptar.
E perkohshmja Ć¢ā¬Å¾Perparimi" i rreshton emnat e msuesave ma te njoftun me ket rend: Gege Kodheli, Gjergj Benussi (1836), Gjon Shkrumi, Zef Kamsi, Jaku i Tushit te Mark Krajes (Speci), Shor Markja, Don Pepini, D. Ejell Radoja, D.P. Babi.
__________________
Sat Sep 08, 2007 3:51 pm